BIOS (Basic Input/Output System) to podstawowe oprogramowanie układowe komputera, które uruchamia się jako pierwsze po włączeniu urządzenia. BIOS jest zainstalowany na stałe w pamięci ROM (Read-Only Memory) znajdującej się na płycie głównej. Jego głównym zadaniem jest inicjalizacja podzespołów komputera, takich jak procesor, pamięć RAM, dyski twarde czy karty graficzne, oraz przekazanie kontroli do systemu operacyjnego.
BIOS jest kluczowym elementem każdego komputera osobistego od lat 80., jednak obecnie jest stopniowo zastępowany przez nowocześniejsze oprogramowanie UEFI.
Funkcje BIOS-u
- Power-On Self Test (POST):
- Podczas uruchamiania komputera BIOS wykonuje testy diagnostyczne, sprawdzając, czy podstawowe podzespoły, takie jak RAM czy dysk twardy, działają poprawnie.
- Inicjalizacja sprzętu:
- BIOS konfiguruje i uruchamia podstawowe komponenty sprzętowe, takie jak klawiatura, mysz, czy napędy dysków.
- Ładowanie bootloadera:
- BIOS lokalizuje sektor startowy na dysku twardym, dysku SSD lub innym urządzeniu i przekazuje kontrolę systemowi operacyjnemu.
- Dostęp do ustawień sprzętowych:
- BIOS umożliwia użytkownikowi zmianę podstawowych ustawień sprzętu, takich jak kolejność bootowania, prędkości taktowania procesora czy konfiguracja pamięci RAM.
- Obsługa podstawowych urządzeń wejścia/wyjścia:
- Umożliwia komunikację pomiędzy systemem operacyjnym a urządzeniami sprzętowymi, zanim zostaną załadowane odpowiednie sterowniki.
Jak działa BIOS?
Po włączeniu komputera BIOS działa w kilku etapach:
- POST (Power-On Self Test):
- BIOS testuje sprzęt, aby upewnić się, że wszystko działa poprawnie. Jeśli zostaną wykryte błędy, BIOS sygnalizuje je za pomocą sygnałów dźwiękowych lub wyświetlenia komunikatów na ekranie.
- Inicjalizacja sprzętu:
- BIOS aktywuje i przygotowuje podstawowe komponenty komputera, aby mogły współpracować z systemem operacyjnym.
- Ładowanie sektora startowego:
- BIOS wyszukuje na urządzeniach pamięci masowej (dysk twardy, SSD, USB, CD/DVD) sektor startowy (bootloader) i uruchamia system operacyjny.
- Przekazanie kontroli:
- Po załadowaniu systemu operacyjnego BIOS oddaje kontrolę nad sprzętem systemowi.
Dostęp do ustawień BIOS-u
Aby wejść do ustawień BIOS-u, użytkownik musi wcisnąć odpowiedni klawisz (np. Del, F2, F10) podczas uruchamiania komputera. W ustawieniach BIOS-u można:
- Zmienić kolejność bootowania (np. ustawić bootowanie z USB).
- Dostosować parametry pracy procesora i pamięci (overclocking).
- Włączyć lub wyłączyć urządzenia zintegrowane (np. kartę sieciową).
- Włączyć hasło zabezpieczające komputer przed nieautoryzowanym dostępem.
Wady i ograniczenia BIOS-u
- Ograniczona obsługa sprzętu:
- BIOS działa w trybie 16-bitowym, co ogranicza jego możliwości w porównaniu z nowoczesnym UEFI.
- Brak wsparcia dla dużych dysków:
- BIOS obsługuje dyski twarde o maksymalnym rozmiarze do 2 TB (w standardzie MBR).
- Wolniejsze uruchamianie:
- W porównaniu z UEFI, BIOS potrzebuje więcej czasu na inicjalizację sprzętu i uruchomienie systemu.
- Ograniczona funkcjonalność graficzna:
- BIOS nie obsługuje interfejsów graficznych i jest kontrolowany za pomocą klawiatury w prostym środowisku tekstowym.
BIOS a UEFI – różnice
Obecnie BIOS jest wypierany przez UEFI (Unified Extensible Firmware Interface), które oferuje bardziej zaawansowane możliwości, takie jak:
- Obsługa dużych dysków (do 9 zetabajtów).
- Szybsze uruchamianie systemu.
- Graficzny interfejs użytkownika i obsługa myszy.
- Lepsze wsparcie dla nowoczesnych technologii sprzętowych.
BIOS to kluczowy element każdego komputera, który od dekad odpowiada za podstawowe zadania podczas uruchamiania systemu. Pomimo swoich ograniczeń, przez wiele lat spełniał swoje zadanie i stał się fundamentem współczesnych rozwiązań. Obecnie jest on stopniowo zastępowany przez nowoczesne UEFI, które lepiej odpowiada na potrzeby współczesnych użytkowników.
